Dijital Devlere Yeni Kurallar Geliyor: Rekabette Yeni Bir Dönem mi Başlıyor?
Türkiye, dijital pazarlardaki rekabeti artırmak için 'geçit bekçisi' kavramını yasallaştırıyor. Büyük platformlara getirilecek yeni kurallar, adil rekabet ve tüketici refahını hedefliyor. Detaylı haber ve Google arama sorularının cevapları burada.
Türkiye, dijital pazarlardaki rekabetin etkinliğini artırmak ve büyük platformların haksız rekabetini önlemek amacıyla önemli bir adım atmaya hazırlanıyor. Avrupa Birliği'nde uygulanan "geçit bekçisi" (gatekeeper) kavramını yasal düzenlemeyle hayata geçirecek olan hükümet, bu sayede dev dijital platformlara yeni kurallar getirerek adil bir piyasa ortamı oluşturmayı hedefliyor. Sabah Gazetesi'nden Dilek Güngör'ün haberine göre, Rekabetin Korunması Hakkında Kanun'da yapılacak değişikliklerle, belirli büyüklüğe ulaşan platformlar "geçit bekçisi" olarak tanımlanacak ve bir dizi kurala tabi tutulacak. Bu düzenleme, hem tüketicilerin yararına olacak hem de küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) rekabet gücünü artıracak potansiyel taşıyor. Peki, bu yeni düzenlemeler tam olarak neleri kapsıyor ve dijital dünyada ne gibi değişikliklere yol açacak? İşte detaylar:
Geçit Bekçisi Kavramı Türkiye'de Yasal Hale Geliyor
Geçit Bekçisi Tanımı: "Geçit bekçisi", iç pazarda büyük bir etkiye sahip olan, işletmelerin kullanıcılarına ulaşmaları için vazgeçilmez bir araç görevi gören ve piyasada hakim durumda bulunan dijital platformlar olarak tanımlanıyor. Bu platformlar, sundukları temel hizmetler aracılığıyla geniş bir kullanıcı kitlesine erişim imkanı sunuyor ve bu durum onlara önemli bir pazar gücü sağlıyor.
Amaç: Bu düzenlemenin temel amacı, geçit bekçisi konumundaki büyük platformların pazar güçlerini kötüye kullanmasını engellemek, dijital pazarlarda adil ve rekabetçi bir ortam tesis etmek ve sonuç olarak tüketicilerin refahını korumaktır.
Kapsam: Yasal düzenleme, Türkiye'de faaliyet gösteren ancak kuruluş yeri farklı olan şirketleri de "geçit bekçisi" olarak kabul edebilecek ve bu şirketler de belirlenen yükümlülüklere tabi olacak. Bu, uluslararası alanda faaliyet gösteren dev teknoloji şirketlerinin de Türkiye'deki rekabet kurallarına uyması anlamına geliyor.
Hangi Platformlar "Geçit Bekçisi" Sayılacak?
Eşik Değerler: Bir şirketin "geçit bekçisi" olarak nitelendirilmesi için belirli kriterler ve eşik değerler belirlenecek. Bu eşik değerler, Rekabet Kurulu tarafından çıkarılacak bir tebliğ ile kamuoyuna duyurulacak. Bu sayede hangi platformların bu yeni düzenlemenin kapsamına gireceği netleşecek.
Rekabet Kurulu'nun Rolü: Rekabet Kurulu, şirketlerin başvurusu üzerine veya resen (kendiliğinden) bir şirketin "geçit bekçisi" olup olmadığına karar verme yetkisine sahip olacak. Bu, sürecin etkin ve hızlı bir şekilde işlemesini sağlayacak.
Geçit Bekçilerine Getirilecek Kurallar Neler?
"Geçit bekçisi" olarak tanımlanan dijital platformlara bir dizi önemli kural getirilecek. Bu kurallar, adil rekabetin sağlanması ve tüketicinin korunması odaklı olacak:
Kendi Kendine Kayırma Yasağı: Geçit bekçisi platformlar, kendi mal ve hizmetlerini, platformdaki ticari kullanıcıların veya üçüncü tarafların sunduğu mal ve hizmetlere kıyasla arama sonuçlarında veya sıralamalarda öne çıkaramayacak. Bu, tüm oyuncular için eşit şartlar sunulmasını amaçlıyor.
Veri Kullanımında Sınırlamalar: Geçit bekçisi platformlar, platform üzerindeki verileri, ticari kullanıcılarla rekabet ederken kendi avantajlarına kullanamayacak. Bu, veri tekelleşmesinin önüne geçmeyi ve rekabeti teşvik etmeyi hedefliyor.
Hizmetleri Birleştirememe: Geçit bekçisi platformlar, ticari kullanıcılara ve son kullanıcılara sunduğu temel mal veya hizmetleri, kendileri tarafından sunulan diğer mal ve hizmetlere bağlı hale getiremeyecek. Örneğin, bir sosyal medya platformunun mesajlaşma uygulamasını kullanmak için diğer hizmetlerine üye olma zorunluluğu getiremeyecek.
Erişim ve Kayıt Koşullarında Esneklik: Geçit bekçisi platformlar, ticari kullanıcıların veya son kullanıcıların temel platform hizmetlerine erişim, kaydolma veya oturum açma işlemlerini, kendileri tarafından sunulan diğer temel platform hizmetlerine üye olma veya kaydolma koşuluna bağlayamayacak. Kullanıcıların farklı hizmetlere erişimi kolaylaştırılacak.
Rakip Teşebbüslerle Çalışmayı Zorlaştırma Yasağı: Geçit bekçisi platformlar, ticari kullanıcıların rakip teşebbüslerle çalışmasını kısıtlayamayacak veya zorlaştıramayacak. İşletmelerin farklı platformlarla işbirliği yapabilmesinin önü açılacak.
Fiyat ve Koşul Farklılaştırması Yasağı: Geçit bekçisi platformlar, diğer kanallar üzerinden rakip teşebbüslerle çalışılıp, belirli bir mal veya hizmet için farklı fiyat veya koşullar sağlamalarını engelleyemeyecek. Bu, rekabetin fiyatlar üzerinden de oluşmasına olanak tanıyacak.
Veri Birleştirme ve Hedefli Reklamcılıkta Sınırlamalar: Geçit bekçisi şirketler, temel platformdan elde edilen verileri, son kullanıcı açık ve net bir şekilde tercih etmedikçe, üçüncü taraflardan elde ettiği kişisel verilerle birleştiremeyecek, işleyemeyecek ve hedefli reklamcılık hizmetleri için kullanamayacak. Bu, kullanıcıların veri gizliliğini korumaya yönelik önemli bir adım.
Veri Paylaşımı Zorunluluğu: Çevrimiçi platformlar, elde ettikleri verileri ticari kullanıcılarına da ücretsiz olarak sağlamak durumunda olacak. Bu, ticari kullanıcıların pazar analizleri yapmasını ve daha rekabetçi stratejiler geliştirmesini destekleyecek.
Rekabet İhlallerinde Ağır Yaptırımlar Uygulanacak
Yapısal Tedbirler: Rekabet Kurulu, ihbar, şikayet, Ticaret Bakanlığı'nın talebi üzerine veya resen "geçit bekçileri"nin rekabeti ihlal ettiğini tespit ederse yapısal tedbirler alabilecek. Özellikle son 5 yıl içinde aynı platformda en az iki kez yükümlülük ihlali tespit edilmişse, davranışsal tedbirlere gerek kalmadan doğrudan yapısal tedbirler uygulanabilecek. Yapısal tedbirler, şirketlerin belirli birimlerinin ayrılması veya varlıklarının satılması gibi daha kalıcı çözümleri içerebilir.
İdari Para Cezaları: Geçit bekçileri piyasaların adil ve yarışılabilir hale zarar verirse, kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna kadar idari para cezası uygulanabilecek. Son 5 yılda en az iki kez ihlal tespit edilmesi durumunda ise bu ceza limiti iki katına kadar artırılabilecek. Bu ağır cezalarla caydırıcılığın artırılması hedefleniyor.
Avrupa Birliği'nin Dijital Piyasalar Yasası Örnek Alındı
Türkiye'nin bu yeni düzenlemesi, Avrupa Birliği'nin 1 Kasım 2022'de yürürlüğe giren Dijital Piyasalar Yasası'nı (Digital Markets Act - DMA) yakından takip ediyor. AB de benzer şekilde, dijital sektörde "geçit bekçisi" olarak hareket eden platformlar için bir dizi kural getirmiş durumda.
AB'deki Geçit Bekçisi Kriterleri: AB'de bir şirketin "geçit bekçisi" olarak nitelendirilmesi için çeşitli kriterler bulunuyor. Bunlardan bazıları şunlardır:
Son üç yılda, Avrupa Ekonomik Bölgesi'nde yıllık en az 7.5 milyar euro ciroya sahip olmak.
Son yılda en az 75 milyar euro piyasa değerine sahip olmak ve en az üç AB üyesi devlette platform hizmeti sunmak.
Son yılda AB'de yerleşik 45 milyonun üzerinde aylık aktif kullanıcıya sahip olmak veya AB'de yerleşik yıllık 10 binden fazla aktif ticari kullanıcıya sahip bir temel platform hizmeti işletmek.
Şirketin son üç mali yılın her birinde ikinci kriteri karşılaması.
AB'de Geçit Bekçisi Olarak Belirlenen Şirketler: Bu kriterler çerçevesinde AB, TikTok, Facebook, Instagram, LinkedIn, WhatsApp, Messenger, Google Maps, Google Play, Google Shopping, Amazon Marketplace, App Store, YouTube, Google, Amazon, Meta, Chrome, Safari, Google (arama), Android, iOS ve Windows gibi büyük teknoloji şirketlerini "geçit bekçisi" olarak belirledi.
AB'deki Yaptırımlar: AB'de yükümlülüklerini yerine getirmeyen platformlara, şirketin küresel cirosunun yüzde 10'una kadar para cezası (tekrarlanan ihlallerde yüzde 20'ye kadar) ve tekrar eden ihlal durumunda şirketin hizmet edinme yasağı gibi ağır yaptırımlar uygulanıyor.
Türkiye'deki Düzenlemenin Potansiyel Etkileri
Türkiye'de hayata geçirilmesi planlanan bu yeni düzenlemelerin, dijital ekosistem üzerinde önemli etkileri olması bekleniyor:
Adil Rekabet Ortamının Oluşması: Büyük platformların pazar gücünü kötüye kullanmasının önüne geçilerek, küçük ve orta ölçekli işletmelerin rekabet etme şansı artacak. Bu, inovasyonu teşvik edebilir ve daha çeşitli ürün ve hizmetlerin sunulmasına katkıda bulunabilir.
Tüketici Refahının Artması: Daha adil bir rekabet ortamı, tüketiciler için daha iyi fiyatlar, daha fazla seçenek ve daha kaliteli hizmetler anlamına gelebilir. Ayrıca, veri gizliliği konusundaki düzenlemelerle tüketicilerin kişisel verileri daha iyi korunacak.
Yerli Girişimlerin Desteklenmesi: Yabancı dev platformlara getirilecek kısıtlamalar, yerli dijital girişimlerin büyümesi ve rekabet etmesi için daha uygun bir zemin oluşturabilir.
Uluslararası Uyum: Avrupa Birliği'ndeki benzer düzenlemelerle uyumlu adımlar atılması, Türkiye'nin dijital alandaki uluslararası işbirliğini güçlendirebilir.
Sonuç:
Türkiye'nin dijital pazarlara yönelik hazırladığı bu yeni düzenlemeler, rekabetin korunması, tüketicinin refahı ve adil bir piyasa yapısının tesisi açısından önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. "Geçit bekçisi" kavramının yasallaşması ve beraberinde getirilecek kurallar, dijital devlerin faaliyetlerini daha şeffaf ve adil bir çerçeveye oturtmayı hedefliyor. Bu düzenlemelerin hayata geçirilmesiyle birlikte, Türkiye'deki dijital ekosistemin daha dengeli ve rekabetçi bir yapıya kavuşması bekleniyor.
Dijital platformlara yeni düzenleme ne zaman yürürlüğe girecek? 15 Nisan 2025 itibarıyla hazırlık aşamasında.
"Geçit bekçisi" ne anlama geliyor? İç pazarda büyük etkisi olan, işletmeler için önemli bir araç olan ve hakim konumdaki platform.
Hangi platformlar "geçit bekçisi" sayılabilir? Belirli büyüklüğe ve kullanıcı sayısına ulaşan platformlar. Örnekler AB'de TikTok, Facebook, Google gibi şirketleri içeriyor.
Yeni düzenleme ile platformlara hangi kurallar getirilecek? Kendi kendine kayırma yasağı, veri kullanımında sınırlamalar, hizmetleri birleştirememe gibi kurallar.
Rekabet Kurulu'nun bu süreçteki rolü nedir? "Geçit bekçisi" tespiti yapma ve rekabet ihlallerinde yaptırım uygulama yetkisine sahip.
İhlallerde uygulanacak cezalar nelerdir? Yıllık gelirin %10'una kadar para cezası, tekrarında %20'ye kadar artış ve yapısal tedbirler.
Avrupa Birliği'nde benzer bir düzenleme var mı? Evet, 1 Kasım 2022'de yürürlüğe giren Dijital Piyasalar Yasası (DMA) bulunuyor.
Bu düzenleme tüketicileri nasıl etkileyecek? Daha fazla seçenek, daha iyi fiyatlar ve daha iyi veri gizliliği sağlanması bekleniyor.
KOBİ'ler bu düzenlemeden nasıl faydalanacak? Büyük platformların haksız rekabeti azalacağı için rekabet güçleri artabilir.
Türkiye'deki düzenleme AB'deki düzenlemeyle benzer mi? Evet, AB'deki Dijital Piyasalar Yasası örnek alınarak hazırlanıyor.