Ebeveynler için çocuklarını eğlendirmek ve oyalamak adına ekranlar sıkça başvurulan bir araç haline geldi. Ancak Drexel Üniversitesi Psikiyatri Doçenti Dr. Karen Heffler'in yürüttüğü yeni bir araştırma, bu durumun bebeklerin ve küçük çocukların gelişimini beklenmedik şekillerde etkileyebileceğini ortaya koyuyor. Araştırma bulguları, erken yaşta televizyon veya video gibi ekranlara maruz kalan çocuklarda alışılmadık duyusal davranışların gelişme olasılığının arttığını gösteriyor. Bu durumun özellikle Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) gibi nörogelişimsel bozukluklar için önemli sonuçlar doğurabileceği belirtiliyor.
Erken Ekran Maruziyeti ve Atipik Duyusal Davranışlar Arasındaki Bağlantı
33 Aylık Çocuklarda Gözlemlenen Duyusal Belirtiler: Araştırmaya göre, 33 aylıkken yapılan değerlendirmelerde, iki yaşından önce ekranlara maruz kalan çocuklarda "duyum arama," "duyum kaçınma" ve "düşük kayıt" olarak adlandırılan atipik duyusal davranışlar daha sık görülüyor. Bu durum, çocukların çevresel uyaranlara karşı daha az tepki verebildikleri veya tepki verme hızlarının yavaşlayabileceği anlamına geliyor.
Dr. Heffler'in Açıklamaları: Dr. Heffler, bu ilişkinin özellikle DEHB ve otizm gibi durumlarda yaygın olan atipik duyusal işleme açısından önemli çıkarımlar sunabileceğini vurguluyor. Atipik duyusal işleme, bireylerin görme, duyma, dokunma, tat alma veya koku alma gibi duyularını farklı şekillerde deneyimlemesi anlamına gelir.
Ulusal Çocuk Araştırması Verileri: 2011-2014 yılları arasında gerçekleştirilen Ulusal Çocuk Araştırması'ndan elde edilen 1.471 çocuğa ait verilerin analiziyle bu sonuçlara ulaşıldı. Araştırmacılar, bakıcıların raporlarına dayanarak çocukların 12, 18 ve 24 aylıkken ekran karşısında geçirdikleri süreyi inceledi ve bu verileri 33 aylıkken gözlemlenen duyusal davranışlarla ilişkilendirdi.
Ekran Süresinin Duyusal Davranışlar Üzerindeki Spesifik Etkileri
12. Ayda Ekran Maruziyeti ve Düşük Kayıt: Çalışma, 12. ayda herhangi bir ekran maruziyetinin, 33. ayda düşük kayıtla ilişkili yüksek duyusal davranışların görülme olasılığını %105 oranında artırdığını gösteriyor. Düşük kayıt, çocukların çevresel uyaranları fark etmekte veya bunlara tepki vermekte zorlanması anlamına gelir.
18. Ayda Artan ekran süresi ve Duyusal Kaçınma/Düşük Kayıt: 18. ayda günlük ekran süresine eklenen her bir saat, duyusal kaçınma (bazı duyusal deneyimlerden rahatsız olma) ile ilgili yüksek duyusal davranışların ve düşük kayıt olasılığının %23 oranında artmasıyla ilişkilendirildi.
24. Ayda Artan Ekran Süresi ve Çoklu Duyusal Davranışlar: 24. ayda ekran başında geçirilen her bir saatlik artışın, 33. ayda yüksek duyum arama (yoğun duyusal deneyimler arama), duyusal hassasiyet (uyaranlara karşı aşırı tepki verme) ve duyusal kaçınma davranışlarında %20'lik bir artışla bağlantılı olduğu tespit edildi.
Otizm Spektrum Bozukluğu ile İlişki
Dr. Heffler, otizm spektrum bozukluğunda sıklıkla görülen tekrarlayıcı davranışların, atipik duyusal işleme ile yüksek oranda ilişkili olduğuna dikkat çekiyor. Gelecekteki araştırmaların, erken yaşta ekran başında geçirilen zamanın, otizmde gözlemlenen duyusal beyin hiperbağlantısını (duyusal uyarılara karşı artan beyin tepkileri) tetikleyip tetiklemediğini araştırması planlanıyor.
Ebeveynler İçin Çıkarımlar ve Öneriler
Bu bulgular, ekran süresinin sadece duyusal gelişim değil, aynı zamanda dil gecikmeleri, davranış sorunları, uyku problemleri, dikkat eksiklikleri ve problem çözme becerilerinde gecikmeler gibi diğer gelişimsel zorluklardaki potansiyel rolüne dair artan endişeleri destekliyor.
Dr. Heffler, yüksek ekran süresi ile artan gelişimsel ve davranışsal sorunlar arasındaki bu bağlantı göz önüne alındığında, bu tür belirtiler gösteren küçük çocukların, mesleki terapistler tarafından uygulanan duyusal işleme terapileriyle birlikte ekran süresini azaltma sürecine girmesinin faydalı olabileceğini öneriyor.
Psikiyatri profesörü Dr. David Bennett ise ebeveyn eğitimi ve rehberliğinin kritik önem taşıdığını vurgulayarak, iki yaşından küçük çocuklarda ekran süresinin en aza indirilmesinin veya ideal olarak tamamen önlenmesinin gerekliliğini belirtiyor.
Amerikan Pediatri Akademisi'nin Önerileri
Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), 18 ila 24 aylık bebeklerin ekran süresinden tamamen kaçınmasını önermektedir. 2 ila 5 yaş arasındaki çocuklar için ise dijital medya kullanımının sınırlandırılması ve ebeveynler tarafından dikkatlice yönetilmesi gerektiğini belirtmektedir. Ebeveynlerin bu yaş grubundaki çocuklarıyla birlikte içerikleri izlemesi ve onlara ne gördüklerini açıklaması, ekran kullanımını daha bilinçli hale getirebilir.
Çocukların Ekranlarla Geçirdiği Sürenin Artışı
Bu önerilere rağmen, ne yazık ki birçok küçük çocuk eskiye oranla çok daha fazla zamanı ekran başında geçiriyor. 2014 yılında ABD'de iki yaşın altındaki çocuklar günde ortalama 3 saat 3 dakika ekran başında kalırken, bu süre 1997'de günde sadece 1 saat 19 dakikaydı. Ebeveynlerin tükenmişlik ve çocuklarını oyalayacak uygun fiyatlı alternatiflerin yetersizliği gibi nedenlerle ekranlara yönelmesi, günümüz dünyasında birçok ailenin karşılaştığı zorlu bir gerçekliktir.
Duyusal Farklılıkları Olan Çocuklara Destek Olmak
Atipik duyusal davranışlar, çocukların öğrenme süreçlerinden sosyal etkileşimlerine kadar pek çok alanı etkileyebilir ve günlük yaşamlarını zorlaştırabilir. Bu nedenle, bu çocukların benzersiz ihtiyaçlarını anlamak ve onlara uygun destek sağlamak büyük önem taşır.
Duyusal farklılıkları olan çocukları desteklemek, onların seslere, dokulara, ışıklara ve diğer uyaranlara nasıl tepki verdiklerini gözlemleyerek, çevrelerinde onları daha rahat hissettirecek küçük değişiklikler yapmak anlamına gelir. Örneğin, parlak ışıkların azaltılması veya sessiz ve sakin alanlar oluşturulması gibi basit düzenlemeler, onların günlük yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir.
Mesleki terapistler, duyusal bütünleşme terapisi gibi özel teknikler kullanarak bu çocuklara yardımcı olabilirler. Duyusal dostu ortamlar yaratmak veya gürültü önleyici kulaklıklar gibi araçlar kullanmak da uygulanan stratejiler arasındadır. Profesyonellerle işbirliği yapmak, ebeveynlere ve bakıcılara bu çocukların dünyalarında daha güvenli ve kolay bir şekilde ilerlemelerine yardımcı olacak bilgi ve becerileri kazandırır.
Sonuç: Bilinçli Ekran Kullanımı ve Alternatif Aktiviteler
Erken yaşta ekran maruziyeti ile duyusal işleme sorunları arasındaki bağlantı, henüz tam olarak çözülememiş karmaşık bir konudur. Ancak mevcut araştırmalar, ebeveynlerin ve bakıcıların ekran kullanımına karşı dikkatli ve bilinçli olmasının, çocukların sağlıklı gelişimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabileceğini göstermektedir.
Ekran süresine alternatif aktiviteler bulmak, yaratıcı ve ödüllendirici bir süreç olabilir. Birlikte kitap okumak, açık havada oyunlar oynamak, sanat ve el işi etkinlikleri yapmak veya hayal gücüne dayalı oyunlara katılmak gibi basit ama değerli aktiviteler, çocukların gelişimini destekleyen zenginleştirici deneyimler sunar.
Bebeklerde ekran maruziyeti zararlı mı? Evet, özellikle erken yaşta uzun süreli ekran maruziyeti bebeklerin ve küçük çocukların gelişimi için zararlı olabilir.
Ekran süresi otizme neden olur mu? Araştırmalar, erken ekran maruziyetinin otizmle ilişkili duyusal davranışların riskini artırabileceğini göstermektedir, ancak doğrudan neden olduğu kesin olarak kanıtlanmamıştır.
DEHB ve ekran kullanımı arasında bir bağlantı var mı? Evet, bazı araştırmalar erken ve aşırı ekran kullanımının DEHB benzeri belirtilerle ilişkili olabileceğini öne sürmektedir.
Çocuklar günde ne kadar ekran başında kalmalı? Amerikan Pediatri Akademisi, 18-24 aylık bebekler için ekranı önermemekte, 2-5 yaş arası için ise sınırlı ve kontrollü kullanımı tavsiye etmektedir.
Duyusal işleme sorunları nedir? Bireyin görme, duyma, dokunma, tat alma veya koku alma gibi duyularını tipik olmayan şekillerde deneyimlemesidir.
Duyum arama davranışı ne anlama gelir? Yoğun duyusal deneyimler arama eğilimidir.
Duyum kaçınma davranışı nedir? Bazı duyusal deneyimlerden rahatsız olma ve bunlardan kaçınma eğilimidir.
Düşük kayıt ne demektir? Çevresel uyaranları fark etmekte veya bunlara tepki vermekte zorlanmadır.
Atipik duyusal davranışlar nasıl fark edilir? Çocuğun seslere, ışıklara, dokulara veya diğer uyaranlara verdiği alışılmadık tepkilerle fark edilebilir.
Erken çocukluk dönemi neden önemli? Beyin gelişiminin en hızlı olduğu ve çevresel faktörlere en duyarlı olduğu dönemdir.
